قدیمی ترین پرورشگاه تهران

روی سر در خانه با خط درشتی نوشته شده: «خانه نوباوگان مظفری». این اسمی است که مدیر امروز آن برای حفظ حرمت بچه های پرورشگاه روی آن گذاشته است. وگرنه اولین بار، وقتی در سال ۱۳۲۷ این خانه تاسیس می شد، نامش را دارالایتام گذاشته بودند.

موسس اولین دارالایتام تهران، مرحوم محمدعلی مظفری جواهری بود که پیش از آن به خاطر ترجمه و تالیف کتاب های درسی، در فهرست اولین های کشور قرار گرفته بود. او در روز دهم آبان ماه ۱۳۲۷ وقتی به مناسبت تاسیس پرورشگاهش که کودکان یتیم و بد سرپرست را تحت پوشش قرار می گرفت، سخنرانی می کرد گفته بود: «این بنده با تاییدات خداوند متعال دست به تاسیس دارالایتامی زده ام که بحمدالله اساس محکمی داشته و امید می رود که قابل بقاء و دوام بوده و در آینده سرمشق دیگران باشد، وقفنامه طوری تنظیم و نکات و پیش بینی های لازمه در آن طوری رعایت شده که از حیف و میل مصون مانده و نگاهداری و پرورش و تعلیم و تربیت کودکان یتیم به نحوه شایسته عملی خواهد شد.»

مردمی که آن روز از رادیو این سخنرانی را شنیدند، فکر نمی کردند ۶۰ سال بعد، این پرورشگاه لقب قدیمی ترین پرورشگاه مشغول به کار در تهران را از آن خود کند. در آن زمان، مرحوم محمدعلی مظفری ۷۴ ساله بود که تصمیم گرفت تمام اموال خود را وقف کرده و با موافقت دو فرزندش پرورشگاهی را به نام “مظفری” تاسیس کند. او در کتاب خاطرات کوچکی که به یادگار گذاشته، نوشته است: «زمانی که این کودکان یتیم و بی جا و مکان را به دارالایتام آورده و تن برهنه آنان را لباس پوشانیدم از فرط شادمانی در پوست خود نمی گنجیدم.»

یتیمی که یتیم نوازی کرد

مهندس پرویز مظفریه نوه دختری محمد علی مظفری که به همراه همسرش این روزها پرورشگاه را اداره می کنند، می گوید: «پدر بزرگ در خاطرتشان نوشته اند که ۷،۸ ساله بوده است که خودش یتیم می شود و در آن زمان وضع مالی خوبی نداشته اند تنها یک مغازه زرگری کوچکی بوده است که آن برای کسب درآمد برای نگهداری مادر بیمارش اجازه می دهد و با این شرایط زندگی می کند.»

و ادامه می دهد: «پدر بزرگم از دو سالگی تحت تربیت پدرش که فردی عارف بود با شعرای زمان و تفکرات آنها آشنایی داشت، طوری در ۱۲ سالگی از شوق درس و برای کسب تحصیل به یکی از مدارس عالی آن زمان یعنی مدرسه آمریکایی می رود اما به دلیل فقر مالی آن را نمی پذیرفتند اما آن قدر می رود و می آید و اصرار می کند تا آنکه مدیر آن مدرسه با مطلع شدن از سطح سواد او راضی می شود در ازای تمیز کردن کلاس ها و مدرسه به او اجازه تحصیل در آنجا را بدهد.»

پرویز مظفریه تعریف می کند که بعد از مدتی پدربزرگ، شاگرد ممتاز مدرسه امریکایی ها می شود و این مسئله باعث نزدیک شدن او نیز به خانوده های سران و بزرگان آن زمان می شود و بعد از مدتی که به تدریس زبان انگلیسی به فرزندان میرزا علی اضغر خان اتابک می پردازد وارد سفرت آمریکا با سمت مترجمی می شود.

در میان صحبت های مهندس مظفریه، گهگاهی پسربچه های خانه به اتاق او سر می زنند و او را بابا خطاب می کنند و از او برای بیرون رفتن به بیرون اجازه می گیرند. آنها اوقات فراغتشان را به کلاس های آموزشی مثل زبان و کلاس های مهارت آموزی می روند که خود پرورشگاه آنها را ثبت نام کرده.

از کتابخانه تا نوانخانه

از مهندس مظفریه درباره ترجمه و تالیف کتاب های درسی توسط پدربزرگش که می پرسیم می گوید: «پدر بزرگ بعد از مدتی کار در فضای سفارت از محیط سیاسی آنجا خسته می شود و با پیگیری زیاد استعفا می دهد و با همراهی یکی از دوستان پدرش در یک کتاب و نوشت افزار فروشی در خیابان لاله زار مشغول به کار می شود که بعداز دوسال به دلیل کسادی بازار آن محل را ترک کرده و در مغازه ای در خیابان ناصریه (ناصر خسرو) به سختی کار را ادامه می دهد اما باز به کمک دوست پدرش مغازه را با فروش کتاب هایی که از فرانسه وارد می کردند رونق می بخشد. در آن زمان کتاب هایی درسی برای مدارس وجود نداشت تنها کتاب های قدیمی از اهل ادب ایران مانند بوستان سعدی، تاریخ معجم، حافظ و… تدریس می شد که فکر کردن به این موضوع می شود دغدغه پدربزرگم که شروع به تالیف و ترجه کتاب هایی برای دانش آموزان می کند، نخستین کتاب کلاسی که در ایران توسط پدر بزرگم از انگلیسی به فارسی ترجمه می شود ” اخلاق مصور” بود.»

او با اشاره به اینکه این کتاب با استقبال زیادی روبر شد می گوید: کنار کتاب اخلاق مصور کتاب هایی چون حفظ الصحه در ۴ جلد و علوم طبیعی که در خور فهم کودکان باشد را کنار تعلیم البنات برای دختران تالیف و ترجمه کرد که با توسعه فرهنگ مدارس که تعداد آنها زیاد شد بر انتشار این کتاب ها افزوده شد و پدر بزرگم سرمایه قابل توجهی از این راه بدست آورد که منجر به خوب شدن وضع مالی او شد.

طبق اسناد موجود در تاریخ ۲۵ شهریور ۱۳۲۶ از طرف وزارت فرهنگ تشویقی، به شرح زیر در روزنامه ها و رادیو تهران برای قدر دانی از او منتشر می گردد: ” آقای محمد علی مظفری در حدود چهل و پنج سال قبل اولین کتابخانه کتب کلاسی را به نام “کتابخانه مظفری” تاسیس نموده و تدریجا موفق شده است که کتاب های کلاسی را طبق برنامه وزارت فرهنگ تالیف و منتشر سازد از جمله چهار مجلد اخلاق مصور، چهار مجلد هندسه، یک مجلد هندسه ساده و یک مجلد تعلیم البنات را چاپ و در دسترس محصلین گذارده و مدت بیشت سال مورد استفاده بوده است”.

لقمه نان و کباب

در خاطرات محمد علی مظفری آمده است که او بعد از سال ها مدیریت کتابخانه مظفری را به دامادش واگذار می کند و خود مشغول به حرفه جواهر فروشی و تجارت آن می شود، تا اینکه در شبی در مقابل دکان کبابی کودک یتیمی را می بیند که با گریه و زاری از مادربزرگ خودش که پیرزن فقیری بوده ای خواستار لقمه نان و کبابی می شود و دیدن این تصویر شروعی می شود برای وقف تمام اموالی که با سختی به دست آورده بود.

مرحوم محمد علی مظفری تحت تاثیر این ماجرا نذر می کند در نخستین روز هر سال هزار نفر از مردمان فقیر و مستخحق را اطعام کند به صورتی که تا ۷ سال این ماجرای ادامه پیدا نمی کند اما بعد از مدتی به دلیل حرف و حدیث ها که پشت سر او من باب تظاهر او به این کار می زنند تغییر مسیر می دهد و به جایش در خفای بیشتری هر سال هزار طاقه عبای ضخیم خریده و برای تقسیم میان فقرا به شهرستان ها می فرستد.

او در کتاب خاطراتش با اشاره به اینکه از این کار هم بعد از مدتی به دلایلی دست برداشتم،نوشته است:بعد از آن سالیانه به تقسیم یک صد خروار خاکه ذغال در میان مستمندان پرداختم اما هیچ کدام از آنها مرا راضی نکردند تا اینکه به یاد خاطرات گذشته مصمم گشتم که تمام دارایی خود را برای تاسیس دارالایتامی وقف کنم که عده ای از اطفال بی پدر و مادر را پرورش داده و با ادامه این کار به تدریج از تعداد کودکان فقیر و بی کس که در اثر نداشتن وسیله زندگی عاقبت به دزدی و خیانتکاری می پردازند بکاهد.

در اتاق کار مهندس مظفریه در خانه نوباوگان پر از عکس های کسانی است که در این خاندان مسئولیت پرورشگاه را تا به حال ادامه داده اند و کنار آن عکس ها تصویر وقف نامه دارالایتام در قابی بر روی دیوار ماندگار شده است که نشان بخشش، مردانگی و بزرگواری مردی دارد که خود معنای سختی را کشیده بوده است، که می توانست در لابلای خوشی هایی که بدست آورده بود همه آن گذشته و نذرها را فراموش کند و دیگر خانه نوباوگانی امروز برای ۲۷ کودک باقی نماند.

پرویز مظفریه می گوید که این خانه را خانه عشق صدا می زند؛ خانه ای که ۲۷ فرزند پسر دارد و او و همسرش مثل پدر و مادر بچه ها با آنها برخورد می کنند و غیر از این هم نیست… همۀ فرزندان پذیرش شده در این مرکز، از طریق بهزیستی معرفی می شوند؛‌ که همگی پسرند. و به صورت شبانه روزی در این مرکز با نظارت دو مربی زبده در هر شیفت مراقبت و نگهداری و تربیت می شوند.

او می گوید: «گروه سنی شان بین ۶تا ۱۳ سال است، البته تعدادی فرزند دیگر نیز تحت پوشش و خارج از این مرکز هستند. همۀ فرزندان به مدرسه عادی می روند و در مقاطع اول،دوم، سوم، چهارم ابتدائی و در مقطع اول و دوم راهنمایی تحصیل می کنند. افرادی که همیشه دلسوزانه مراقب این عزیزانند شامل مربیان دلسوز در هر شیفت،‌‌ یک مددکار مهربان، پرستاران مونس، یک آشپز ماهر و یک رانند ه مسئول که همیشه با مینی بوس اش جهت ایاب و ذهاب آنان به مدرسه و برنامه های اردویی در مرکز حضور دارد؛ همه و همه مشغول خدمت رسانی به فرزندان ما هستند.»

مهندس مظفریه با اشاره به اینکه از اهداف این مرکز ایجاد سرپناه و خانه ای امن و شاد و پرمهر برای فرزندان یتیم و بی سرپرست و بد سرپرست، فارغ از ملیت و دینشان طبق امر و وصیتنامۀ پدربزرگم بوده است، می گوید: کودکان ما تا ۱۸ سالگی تحت پوشش ما قرار دارند و بعد از با ایجاد امکاناتی برای ادامه زندگی برای آنها از کار گرفته شده تا تحصیل و حتی یک مبلغی جهت گذراندن امور زندگی شان مراقب آنها هستیم چرا که آنها همیشه فرزندان ما هستند.

وقتی از در “خانه نوباوگان محمد علی مظفری” بیرون می آیم، یاد کتاب خاطرات محمد علی مظفری می افتم که به لطف مهندس مظفریه دو روزی به من امانت داده شد، که پدر بزرگ تمام کودکان این ساختمان در قسمت دیگری از خاطراتش می نویسد: امروز دیگر پول و ثروت و زندگانی مجلل و نام و مقام و سایر وسائل ظاهر فریب در نظر من هیچ گونه ارزشی نداشته و در عالمی سیر می کنم که مافوق عوالم مصنوعی و بی ارزش است که بشر برای سرگرمی و فریب خود می سازد.

و مرحوم ادامه می دهد: امروز یگانه آرزوی من آن است که حس یتیم نوازی تعمیم یافته و همه برای اصلاح مفاسد اجتماع و رفع خطراتی که در آینده از آن ناشی خواهد شد به تامین و توسعه دار الایتام ها همت گماشته و از این طریق هم خود با ادراک لذات آن به سعادت واقعی ذسیده و هم نسل آینده را از عدالت اجتماعی بیشتری برخوردار سازد.